4 mei: 5 oorlogsverhalen met een olympisch randje

De Olympische Spelen in Parijs komen eraan. Van oudsher waren de spelen een moment waarop oorlogen stil werden gelegd en de banden tussen volken werden aangehaald via sport. Dat is in ieder geval hoe de oude Grieken het ooit hadden bedoeld. De moderne Olympische spelen staan echter helaas vol van politieke spanningen en oorlogsperikelen. Denk maar aan de VS en de Sovjet-Unie die in de jaren '80 elkaars spelen boycotten of de Spelen van 1936 in het Nazi-Duitsland van Adolf Hitler. In aanloop naar de herdenkingen van 4 en 5 mei is Runner's World op zoek gegaan naar oorlogsverhalen met een olympisch randje omdat deze verhalen het vertellen waard zijn.

Louis Zamperini (1917-2014): Unbroken

Eén van de bekendste verhalen van olympiërs uit de Tweede Wereldoorlog is waarschijnlijk dat van Louis Zamperini (zie foto boven dit artikel). In 1936 deed hij namens de VS mee aan de 5000 meter. Hij werd achtste in een tijd van 14.47, maar maakte vooral indruk met zijn slotronde die hij in 56 seconden aflegde. Na de race stond Adolf Hitler erop dat hij 'de jongen met de snelle finish' de hand mocht schudden.

Later, in de 1941 ging Zamperini werken bij de Amerikaanse luchtmacht. In 1943 crashten hij en tien andere inzittenden met een bommenwerper in zee. Slechts drie bemanningsleden overleefden de crash. Ze bouwden een vlot en hielden zich in leven met regenwater en rauwe vis die ze vingen. Eén van de bemanningsleden overleed alsnog na 33 dagen op zee. Na 47 dagen ronddobberen meerden de twee overgebleven soldaten uiteindelijk aan bij de Marshall-eilanden, waar ze direct krijgsgevangen werden genomen door de Japanners. Zamprini werd tijdens zijn gevangenschap zwaar mishandeld en gemarteld, maar wist uiteindelijk te overleven.

In 1946, terwijl iedereen dacht dat hij was overleden, keerde hij terug naar de Verenigde Staten. Daar werd hij als een held onthaald. In zijn latere leven keerde hij regelmatig terug naar Japan en sprak daar onder andere met de soldaten die hem hadden gemarteld. Zamperini mocht de olympische vlam dragen voor de spelen van Los Angeles 1984 én die van Nagano 1998. Zo werd Zamperini uiteindelijk een toonbeeld van veerkracht en vergeving. Zijn levensverhaal werd in 2014 verfilmd in de film Unbroken (hier de trailer) geregisseerd door Angelina Jolie.

Jozef Noji (1909-1943): Dezelfde race, andere afloop

In dezelfde 5000 meter race als Zamperini werd de Poolse Józef Noji vijfde. Noji was daarmee één van de beste atleten van zijn land toen Polen eind 1939 werd binnengevallen door Nazi-Duitsland. Zijn sterke prestaties in het hardlopen waren ook de Duitsers opgevallen en ze boden hem tot twee keer naturalisatie tot Duitser aan via de 'Volksliste', een positie die hem veel voorrechten zou geven. Noji weigerde en koos voor het ondergrondse verzet. In 1943 werd hij hiervoor opgepakt en afgevoerd naar Auschwitz. Daar kwam hij uiteindelijk om door een nekschot toen hij een brief probeerde te smokkelen. Tegenwoordig is er een gemeentelijk stadion in Polen naar Józef Noji vernoemd.

Alfred Nakache (1915-1983): De olympiër die Auschwitz overleefde

Alfred Nakache was een Joodse zwemmer uit Frankrijk. Al in 1936 deed hij mee aan de Olympische Spelen in Berlijn in de wisselslagestafette. Voor de ogen van Adolf Hitler werd hij met de Franse ploeg vierde, voor de Duitse ploeg. In 1941 zwom hij het wereldrecord op de 200m vlinderslag. Hij behoorde tot de wereldtop in het zwemmen totdat Joden steeds vaker werden uitgesloten van zwemwedstrijden. In 1944 werden hij en zijn gezin opgepakt en afgevoerd naar Auschwitz. Daar werd hij gescheiden van zijn vrouw en dochter die, bleek achteraf, direct de gaskamers in gingen. Nakache werd tewerkgesteld in een satelietkamp bij Auschwitz. De kampbewakers hadden door dat ze een zwemkampioen in huis hadden en gaven hem allerlei vernederende opdrachten voor hun vermaak. Zo moest hij met zijn tanden sleutels en messen opduiken uit een zwaar vervuild bluswaterbassin.

Nakache overleefde Auschwitz en de dodenmarsen na de bevrijding van het kamp. Na de oorlog woog hij nog slechts 40 kilo. Terug in Frankrijk kwam hij erachter dat zijn vrouw en dochter Auschwitz niet hadden overleefd. Nakache pakte het zwemmen weer op en in 1948 deed hij in Londen mee aan de 200m vlinderslag én maakte hij deel uit van het Franse waterpoloteam. Hij en gewichtheffer Ben Helfgott zijn de enige Joodse Holocaust-overlevers die ooit hebben meegedaan aan de Olympische Spelen.

Vladimir Koets (1927-1975): Van soldaat tot olympisch medaillewinnaar

De Oekraïner Vladimir Koets was pas 13 toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, maar vervalste zijn leeftijd waardoor hij zich gedurende de oorlog kon aansluiten bij het Rode Leger als boodschapper. Later was hij ook actief bij de marine. In 1951 begon hij met hardlopen en werd al snel kampioen van de Sovjet-Unie. Hij liep wereldrecords op de 5000 en 10.000 meter en reisde in 1956 af naar Melbourne voor de Olympische Spelen. Daar rekende hij twee keer af met zijn grote rivaal Gordon Pirie en pakte goud op zowel de 5000 en 10.000 meter. Zo volgde hij op beide afstanden de legende Emil Zátopek op.

Drie jaar later was zijn carrière al voorbij. Hij kreeg last van blessures die te wijten waren aan bevriezingen van lichaamsdelen uit zijn diensttijd. Hij probeerde het nog een tijd lang als coach, maar raakte al snel aan lager wal. Uiteindelijk stierf hij in 1975 aan een hartstilstand na een overdosis alcohol en medicatie.

Shaul Ladany (1936-heden): overleefde de Holocaust en het bloedbad van München

Geen hardloper maar een snelwandelaar. Shaul Ladany werd geboren in Belgrado, Joegoslavië. Op 8-jarige leeftijd werd hij afgevoerd naar concentratiekamp Bergen-Belsen. Hij zag daar zijn vader zwaar gemarteld worden door de SS en verloor een groot deel van zijn familie. Hij ging zelf de gaskamer in, maar zijn executie werd op het laatste moment uitgesteld. Uiteindelijk kwam hij via een gevangenenruil vrij in 1944.

Later begon hij met hardlopen, maar wisselde al snel naar het snelwandelen. Hij deed onder de vlag van Israël mee in 1968 op de 50 kilometer snelwandelen. Later wandelde hij een wereldrecord op de 50 mijl en de 100 kilometer. In 1972 deed hij weer namens Israël mee aan de Olympische Spelen van 1972 in München. Zijn eerste keer in Duitsland sinds de Tweede Wereldoorlog. Als statement droeg hij tijdens zijn warming-up een Davidsster.

Hij werd uiteindelijk 19e in de race. Twee dagen na zijn race vond het bloedbad van München plaats. Acht terroristen van terreurorganisatie Zwarte September wisten het appartement waar de Israëlische atleten zaten binnen te dringen. Tien Israëlische atleten en één Duitse politieagent vonden de dood. Ladany wist op wonderlijke wijze te ontkomen via de achterdeur. Zijn tweede keer in Duitsland betekende zo een tweede miraculeuze ontsnapping aan de dood. Tot op de dag van vandaag maakt Ladany nog lange wandelingen in hoog tempo.

Volg je Runner's World al op Instagram en Facebook?